NIEUWSBERICHT

Verslag voorjaarsbijeenkomst 18 april 2023

De voorjaarsbijeenkomst stond deze keer in het teken van “Inzichten in de Straatsburgse praktijk”.

Na de introductie van het programma en de aankondiging van de voorzitter dat er een nieuwe Algemene Leden vergadering wordt uitgeschreven voor het voorstel tot statutenwijziging, heette de voorzitter van JuristenRijk de aanwezige leden en onze bijzondere gast uit Straatsburg, Jolien Schukking, Nederlandse rechter in het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, welkom. Spreker Jolien heeft een veelzijdige loopbaan, ze begon als jurist bij de Raad van State, werkte daarna bijna tien jaar voor het ministerie van Buitenlandse Zaken, Afdeling Internationaal Recht, was advocaat in Den Haag, rechter in de rechtbank Utrecht en raadsheer in het College van Beroep voor het Bedrijfsleven.

Jolien nam de leden van JuristenRijk mee in de wereld van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en gaf een inkijkje in haar werk bij het Straatsburgse Hof en de zaken die daar aanhangig zijn. Bij het EHRM kunnen individuen, groepen, organisaties en landen een klacht indienen tegen een staat, door een beroep te doen op het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM). Het EVRM beschermt onder meer tegen arbitrair en disproportioneel optreden van de nationale overheden. Arresten waarin een schending wordt vastgesteld zijn juridisch bindend. Staten zijn verplicht om maatregelen te treffen om dergelijke schendingen in de toekomst te voorkomen.

Zij vertelde over de oprichting van de Raad van Europa en het EHRM na de Tweede Wereldoorlog, dat de ‘Founding Fathers’ de bescherming van de rechten van de mens en fundamentele vrijheden zagen als middel om vrijheid en vrede te bewaken, over de organisatie van het Hof en het verkiezingsproces van de rechters. Het aantal rechters is gelijk aan het aantal verdragsluitende staten. De rechters worden gekozen door de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa, uit een voordracht van drie kandidaten per verdragsluitende staat. Alle drie de kandidaten moeten gekwalificeerd zijn. Als dat niet het geval is, wordt de voordracht afgewezen. Ze worden gekozen voor negen jaar en zijn niet herkiesbaar. Jolien is de negende Nederlandse rechter sinds 1959. Ook al zijn de rechters gekozen met betrekking tot een staat, ze zijn geheel onafhankelijk. Als het gaat om zaken die hun eigen land betreffen kan de nationale rechter in dat geval niet als alleenzittende rechter optreden. In zaken die worden behandeld door een kamer van zeven rechters, of, bij buitengewone zaken, door een Grote Kamer van zeventien rechters, is het de taak van de nationale rechter om het nationale recht en beleid uit te leggen en de context van de betreffende zaak toe te lichten.

Spreker Jolien vertelde over de impact van de uitspraken van het Hof die in alle Europese landen hebben geleid tot aanpassing van wetgeving om burgers beter te beschermen en verwees voor voorbeelden daarvan naar de website ‘impact of the European Convention on Human Rights’. Als Nederlands voorbeeld noemde ze de zaak van X. en Y. v. Nederland (1985) waarin het EHRM een schending van het recht op respect voor het privéleven vaststelde omdat de vader van een geestelijk gehandicapt 16-jarig meisje niet namens zijn dochter aangifte kon doen van verkrachting omdat de destijds geldende Nederlandse wet voorschreef dat uitsluitend het slachtoffer zelf dat kon doen, terwijl iedereen het erover eens wat dat dit meisje daartoe niet in staat was. Naar aanleiding van dit arrest is artikel 65 van het Wetboek van Strafrecht gewijzigd. Jolien stond ook stil bij de oorlog in Oekraïne; het ‘never again’ van de ‘Founding Fathers’ is ‘now’. Dat betekent volgens haar niet dat de rol van het Hof is uitgespeeld. Het Hof is nu belangrijker dan ooit. In dat verband noemde ze de toename van het aantal interstatelijke klachten. Er zijn er nu 15 aanhangig, waarvan 7 gericht tegen Rusland, waaronder de klacht van Nederland tegen Rusland over de MH-17. Aan die interstatelijke klachten zijn meer dan 10.000 individuele klachten gerelateerd. Bijvoorbeeld van nabestaanden of van mensen die wonen in conflictgebieden en wiens eigendommen zijn vernietigd, wiens kinderen ontvoerd en familieleden zijn gedetineerd of verdwenen.

De lidstaten hebben in maart 2022 besloten dat Rusland geen lid meer mocht zijn van de Raad van Europa. Als gevolg daarvan is Rusland sinds half september 2022 geen partij meer bij het EVRM. Alle klachten die voordien tegen Rusland zijn ingediend blijven doorlopen. In het totaal zijn er momenteel zo’n 75.000 klachten aanhangig. Ongeveer driekwart daarvan is gericht tegen vijf landen: Turkije (20.000), Rusland (17.000), Oekraïne (10.000), Roemenië (5.000) en Italië (3.500). Het gaat daarbij veel om ‘repetitieve zaken’ (bijvoorbeeld detentieomstandigheden/niet uitvoeren van uitspraken door nationale rechter). Tegen landen zoals Denemarken en Zweden zijn slechts 36 zaken aanhangig. Tegen het Verenigd Koninkrijk en Nederland zo’n 100. Van die 100 aanhangige zaken tegen Nederland zijn er meer dan 60 die over ingewikkelde kwesties gaan zoals bijvoorbeeld het regime voor levenslanggestraften, het preventief opleggen van gebiedsverboden, en een zaak over de samenstelling van de strafkamer van de Hoge Raad.

Er rust dus een enorme werklast en druk op het systeem. Ieder jaar worden er meer dan 50.000 nieuwe verzoekschriften ingediend. Het Straatburgse Hof heeft slechts een klein budget, volgens Jolien een te klein budget om een toereikend aantal juristen bij de griffie van het Hof aan te nemen om de rechters bij al deze werkzaamheden goed te kunnen ondersteunen.

Jolien beantwoordde vele vragen van de geïnteresseerde leden die o.a. benieuwd waren hoe ze tot een uitspraak komt, hoe ze het hoofd koel houdt nu het zo onrustig is in Europa en of klimaatzaken een nieuwe ontwikkeling zijn. Ze gaf aan dat het voor overheidsjuristen ook van belang is dat ze zich bewust zijn van de menselijke maat bij de toepassing van de uitleg van regels. Tenslotte benadrukte ze dat het Hof zijn uitgebreide “knowledge base” toegankelijk heeft gemaakt voor het publiek en ze nodigde de leden van JuristenRijk uit om daarvan gebruik te maken (via website EHRM, rechtsboven een knop om door te klikken naar ‘ECHR-KS’).

Wederom was dit een zeer geslaagde fysieke bijeenkomst. Het bestuur van JuristenRijk bedankt Jolien en de aanwezige leden.